Έχοντας ταξιδεύσει εκτεταμένως ανά τον πλανήτη, στιγμή δεν θα δίσταζα να δηλώσω ότι η αγαπημένη μου ήπειρος είναι με διαφορά η Αφρική. Μεγάλο ρόλο στον σχηματισμό αυτής μου της προτίμησης παίζει μάλλον η γενική της αδημοφιλία ως τουριστικός προορισμός. Η Αφρική είναι η ήπειρος που περισσότερο από κάθε άλλη σού δίνει ευκαιρίες να νιώσεις ως αληθινός εξερευνητής, και όχι ως τυπικός τουρίστας-πρόβατο. Μόλις το 4,8% της παγκόσμιας τουριστικής κίνησης αφίχθη στην Αφρική το 2018.

Η δυσανάλογη αυτή απροθυμία των ταξιδιωτών να επιλέξουν μία αφρικανική χώρα ως προορισμό οφείλεται πρωτίστως στην υποανάπτυξη των τουριστικών υποδομών της ηπείρου, και στο σχετικά υψηλό ταξιδιωτικό κόστος που αυτή επιφέρει. Σημαντικό όμως ρόλο παίζει και ο φόβος.

Μία ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση πως ένα ταξίδι στην Αφρική είναι εξαιρετικά επικίνδυνο διαχέει την παγκόσμια κοινή γνώμη. Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε εμπεριστατωμένα το πόσο βάσιμη είναι αυτή η πεποίθηση… Πόσο ασφαλές ή επικίνδυνο είναι να τα ταξιδεύσεις στην Αφρική;

Αυτή η ερώτηση είναι βεβαίως αδύνατο να απαντηθεί ολιγολεκτικά. Ο κίνδυνος είναι μία έννοια εμφυώς αφηρημένη. Μία συνοπτική απάντηση θα μπορούσε μόνο να δοθεί επί σχετικής βάσεως. Συγκριτικά με τις παγκόσμιες προδιαγραφές, η Αφρική είναι αναμφίβολα επικίνδυνη· όλων των τύπων κινδύνων συνυπολογιζομένων, μάλλον η πιο επικίνδυνη ήπειρος στον κόσμο, κοντά με την Λατινική Αμερική. Συγκριτικά με την πεποίθηση του μέσου ανίδεου ανθρώπου, ωστόσο, η Αφρική είναι κατά πολύ ασφαλέστερη.

Ώστε να καταλάβουμε τώρα πιο θετικά και πρακτικά πόσο επικίνδυνη είναι η Αφρική, πρέπει κατ’ αρχάς να ορίσουμε τους διάφορους συγκεκριμένους κινδύνους που ο ταξιδιώτης ενδέχεται να αντιμετωπίσει. Σε σειρά σοβαρότητας, έχω καταφέρει να αναγνωρίσω τους εξής τύπους κινδύνων που αποτελούν δυνητική απειλή για τον ταξιδιώτη:

• Φονταμενταλιστικό έγκλημα
• Βίαιο οικονομικό έγκλημα
• Ακούσιοι ανθρώπινοι παράγοντες
• Μη-ανθρώπινοι παράγοντες
• Μη-βίαιο οικονομικό έγκλημα
• Διαφθορά

Εν συνεχεία, πρέπει να κατανοήσουμε πως η Αφρική είναι μία ολόκληρη, αχανής ήπειρος· και πως οι κίνδυνοι ανά τις γεωγραφικές της ζώνες διαφέρουν όσο και τα τοπία και οι κοινωνίες της. Έχοντας ξεκαθαρίσει αυτά τα δύο πραγματάκια, θα προβούμε τώρα σε μία σύντομη συζήτηση των επί μέρους τύπων κινδύνων και τις συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές όπου αυτοί παρουσιάζονται.

Φονταμενταλιστικό έγκλημα

Αυτός είναι ο πιο ακραίος κίνδυνος που ενδέχεται κανείς να αντιμετωπίσει κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού στην Αφρική. Ως έγκλημα φονταμενταλιστικών καταβολών ορίζω την κακουργία εναντίον κάποιου χωρίς απτή αιτία· όπου η πρόθεση καθαυτή του θύτη είναι να βλάψει το θύμα και είναι μη-αναστρέψιμη.

Το πιο τρανταχτό παράδειγμα τοιούτου τύπου εγκλήματος είναι βεβαίως η τρομοκρατία. Μάλλον οι μόνες ενεργές τρομοκρατικές ομάδες στην Αφρική που θα στοχοποιούσαν ταξιδιώτες είναι τζιχαντιστικών πεποιθήσεων. Κατά την σύνταξη αυτού του άρθρου, δύο σημαντικές γεωγραφικές εκτάσεις βρίσκονται εξολοκλήρου υπό τον έλεγχο ισλαμικών τρομοκρατικών οργανώσεων.

1. Έκταση στην βορειοανατολική Νιγηρία και γειτονικές χώρες υπό τον έλεγχο της Μπόκο Χαράμ.
2. Έκταση στην νότια Σομαλία υπό τον έλεγχο της Αλ Σαμπάμπ.

Ταξίδι εντός αυτών των περιοχών ουσιαστικά θα ισοδυναμούσε με αυτοκτονία. Αλλά ακόμη και να το ήθελες, θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να τις προσεγγίσεις.

Λοιπές τζιχαντιστικές ομάδες δραστηριοποιούνται σε πολλές ακόμη χώρες, κυρίως στην βόρεια και δυτική Αφρική. Παρότι αυτές οι ομάδες ευθύνονται για πολύ περισσότερους θανάτους απότι οι ομόλογές των στην Ευρώπη, στην Αφρική ως επί το πλείστον δρουν εντός δυσπρόσιτων, και συχνά εμπόλεμων, ζωνών. Εξού και πρακτικά, το να πέσεις θύμα τρομοκρατικής επίθεσης σε οιαδήποτε ευλόγως προσβάσιμη περιοχή της Αφρικής δεν είναι πολύ πιθανότερο απότι σε μία ευρωπαϊκή πρωτεύουσα.

Εκτός από την τρομοκρατία, άλλοι τύποι εγκλήματος που θα ενέτασσα σε αυτή την κατηγορία είναι τα εγκλήματα με φρενοβλαβή ή κανιβαλιστικά κίνητρα. Σχετικά με το πρώτο, μπορούμε εύλογα να θεωρήσουμε ότι δεν υπάρχουν περισσότεροι ψυχοπαθείς δολοφόνοι στην Αφρική απότι σε οποιαδήποτε άλλη ήπειρο. Περί κανιβαλισμού, παρότι πολλαπλές περιπτώσεις έχουν παρατηρηθεί στην σύγχρονη αφρικανική ιστορία, σχεδόν το σύνολο αυτών σχετίζονταν με λιμούς και πολέμους.

Εν συμπεράσματι, το να πέσεις θύμα τυφλής βίας στην Αφρική είναι λίγο μόνο πιθανότερο από το να σε κατακουτελώσει μετεωρίτης.

Βίαιο οικονομικό έγκλημα

Είναι πασίγνωστο ότι πολλές περιοχές της Αφρικής μαστίζονται από δριμεία εγκληματικότητα. Όπως παντού εξάλλου, η συντριπτική πλειονότητα των διαπραχθέντων εγκλημάτων είναι φύσεως οικονομικής.

Ο κύριος όγκος του οικονομικού εγκλήματος είναι συγκεντρωμένος στις μεγαλουπόλεις. To Κέιπ Τάουν, η Γιοχανσβέρη, λοιπές νοτιοαφρικανικές πόλεις, το Ναϊρόμπι, η Κινσάσα, και το Λάγος είναι παγκοσμίως διαβόητες εστίες βίας. Κι αυτές όμως, οι πιο επικίνδυνες πόλεις στην Αφρική, κατατάσσονται υπό απροσμέτρητες άλλες πόλεις, στην Λατινική Αμερική αλλά και στις ΗΠΑ, στην λίστα των πιο βίαιων πόλεων στον κόσμο.

Η βία περαιτέρω συγκεντρώνεται σε συγκεκριμένες συνοικίες και παραγκουπόλεις στα πέριξ των μεγαλουπόλεων· και ως επί το πλείστον διεξάγεται ανάμεσα σε μέλη αντιπάλων συμμοριών. Οι περιοχές που θα διέμενες και θα σύχναζες ως τουρίστας ή εκπατρισμένος είναι εν γένει ασφαλείς. Ωστόσο ένοπλες ληστείες τουριστών παραμένουν καθημερινό φαινόμενο. Είχα γνωρίσει έναν Βέλγο τύπο στο Ναϊρόμπι που τού κόλλησαν πιστόλι στον κρόταφο μέσα στην αυλή πεντάστερου ξενοδοχείου, και τον άφησαν κυριολεκτικά με το σώβρακο και τις κάλτσες.

Ώστε να παραμείνεις ασφαλής υπό τοιαύτες συνθήκες, απλή λογική και εύληπτα μέτρα πρόληψης πρέπει να εφαρμόζονται. Απλά προσέχεις πού κινείσαι και δεν προκαλείς. Εάν εισέλθεις στην λάθος γειτονιά με την κάμερα κρεμασμένη στον ώμο και ακριβό ρολόι στον καρπό, δεν ριψοκινδυνεύεις να τα χάσεις, αλλά μάλλον τα προσφέρεις δωρεά. Όσο κυκλοφορείς ντυμένος απλά και δεν επιδεικνύεις λάφυρα σε κοινή θέα, το πιθανότερο είναι θα παραμείνεις ασφαλής ακόμη και στις χείριστες των συνοικιών.

Προσωπικά βόλταρα σε μερικές από τις φημολογουμένως πιο ανασφαλείς παραγκουπόλεις της ηπείρου, και χώρια από συγκεντρωμένα βλέμματα και πολλή αμηχανία, δεν αντιμετώπισα κανένα πρόβλημα. Ενώ το να φέρεις πάνω σού σημαντικά χρηματικά ποσά είναι ευνοήτως πολύ άσχημη ιδέα, είναι συνιστώμενη τακτική να έχεις πάντοτε ένα μικρό ποσό εύκαιρο για «εξαγορά» σε περίπτωση ανάγκης. Εάν γίνει η στραβή και σού την πέσουν με όπλο, και δεν φέρεις πραγματικά τίποτε αξίας πάνω σού, μπορεί και να σ’ την φυτρώσουν από οργή και μόνο. Εάν πάρουν έστω και 5-10 ευρώ, θα συμβιβαστούν και θα κατευνασθούν.

Εκτός από ένοπλες ληστείες, απαγωγές για λύτρα, σε πόλεις αλλά και στην επαρχία, επίσης συμβαίνουν. Παρότι εξαιρετικά απίθανο να σού τύχει, αποφεύγοντας να κυκλοφορείς μόνος σε ακοσμοσύχναστους τόπους, εκμηδενίζεις και όποιες λίγες πιθανότητες.

Παρότι όχι άμεσα οικονομικής φύσεως, ας προσθέσουμε σε αυτήν την κατηγορία και το σεξουαλικό έγκλημα· εάν το εξετάσουμε βαθέως ψυχολογικά, εξάλλου, το χρήμα και το σεξ δεν είναι παρά δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Πολλές αφρικανικές κοινωνίες είναι άκρως πατριαρχικές, και οι βιασμοί είναι ουδόλως σπάνιο φαινόμενο. Εάν είσαι γυναίκα, οπότε, θα πρέπει να δείξεις επιπλέον προσοχή.

Αυτές οι σημειώσεις και συμβουλές ισχύουν βεβαίως εφόσον ταξιδεύεις αυτόνομα ανά την ήπειρο. Εάν συμμετάσχεις σε μία οργανωμένη εκδρομή ή εγκλειστείς σε κάποιο τουριστικό θέρετρο, θα είσαι λίγο-πολύ όσο ασφαλής όσο και στο σπίτι σου.

Ακούσιοι ανθρώπινοι παράγοντες

Ένα ακόμη πράγμα που πρέπει να φέρει κανείς κατά νουν ταξιδεύοντας στην Αφρική είναι πως τα μέτρα ασφαλείας που λαμβάνονται κατά οιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα, συγκριτικά με ό,τι συνηθίζεται σε πιο ανεπτυγμένες χώρες, είναι υποτυπώδη. Εξού και θάνατοι ή τραυματισμοί από ατυχήματα είναι κατά πολύ συχνότερο φαινόμενο.

Αυτό ισχύει για κάθε τι που συνεπάγεται δυνητικούς κινδύνους από ανθρώπινο λάθος – κατασκευές, οργανωμένες εξορμήσεις… – το πιο βροντερό όμως παράδειγμα είναι οι μεταφορές. Ιδιαίτερη προσοχή επιστάται κατά την οδήγηση στους αφρικανικούς δρόμους, είτε εντός πόλεων είτε στην ύπαιθρο. Αυτό ισχύει περισσότερο στις δημόσιες συγκοινωνίες. Προσωπικά, τίποτε δεν με φόβισε ποτέ περισσότερο κατά τα ταξίδια μου στην Αφρική απότι μία διαδρομή με λεωφορείο. Σε πολλές χώρες, όπως στην Τανζανία λόγου χάρη, οι οδηγοί είναι πραγματικά ψυχανώμαλοι. Πάντοτε επίλεγε κάθισμα στον πίσω χώρο του οχήματος και μακριά από το παράθυρο, για καλύτερες πιθανότητες επιβίωσης σε περίπτωση σύγκρουσης.

Μη-ανθρώπινοι παράγοντες

Άλλοι υπολογίσιμοι κίνδυνοι στην Αφρική προέρχεται από μη-ανθρώπινους παράγοντες. Αυτοί μπορεί να σχετίζονται με ασθένειες, άγρια ζώα, ή φυσικές καταστροφές.

Η ελονοσία, ο κίτρινος πυρετός, και το AIDS είναι μερικές από τις πιο θανατηφόρες ασθένειες που λυμαίνονται την υποσαχάρια Αφρική. Από πολλά εμβόλια που σινιστώνται από τις υγειονομικές υπηρεσίες, του κιτρίνου πυρετού είναι το μόνο θεωρητικά υποχρεωτικό για την είσοδο ή έξοδο από κάποιες χώρες. Προληπτική αγωγή για ελονοσία χορηγείται τυπικά σε ταξιδιώτες στην Αφρική, αλλά προσωπικά δεν την παίρνω και ούτε την συνιστώ, αφού προκαλεί παράνοια και λοιπές δυσάρεστες παρενέργειες. Για την πλειοψηφία των ενός εκατομμυρίου και πλέον θανατηφόρων κρουσμάτων ελονοσίας ετησίως στην ήπειρο ευθύνεται η έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και όχι η δυσιατότητα της αρρώστιας καθαυτής. Ως ασφαλισμένος ταξιδιώτης, διατρέχεις ελάχιστο κίνδυνο από ελονοσία και πάσα άλλη νόσο. Το AIDS είναι κατά πολύ λιγότερο μεταδόσιμο απότι η ευρεία κοινή γνώμη πιστεύει, αλλά βάλε κι ένα προφυλακτικό να έχει το κεφάλι σου ήσυχο. Περισσότερα περί εμβολίων, εδώ.

Άγρια ζώα ευθύνονται για χιλιάδες θανάτους ετησίως ανά την αφρικανική ήπειρο. Η πλειονότητα αυτών, ωστόσο, συναντάται σε αγροτικούς πληθυσμούς. Όντας στην πόλη, ή κατά την διάρκεια ενός οργανωμένου σαφάρι σε κάποιο εθνικό πάρκο, οι πιθανότητες του να δεχθείς επίθεση από άγριο ζώο είναι απειροελάχιστες. Εξαιρέσεις όμως υπάρχουν. Θυμάμαι σε μία πόλη σημαντικού μεγέθους που ήμουν στην Ζιμπάμπουε, και την νύχτα είχα πετύχει ελέφαντες στον χώρο στάθμευσης του σούπερ μάρκετ και βουβάλια να τρέχουν στον κεντρικό δρόμο. Οι ντόπιοι πάντοτε θα σε ενημερώσουν αξιόπιστα για τυχόν ιδιαίτερους, τοπικούς κινδύνους. Κόντρα στην κοινή διαίσθηση, τα πιο επικίνδυνα ζώα της Αφρικής για τον άνθρωπο δεν είναι ούτε τα λιοντάρια, ούτε τα φίδια, ούτε οι κροκόδειλοι… αλλά οι ιπποπόταμοι, οι ελέφαντες, και οι βούβαλοι.

Μέσα στην γενική της γεωγραφική ατυχία, η Αφρική χαίρει τουλάχιστον της τύχης να είναι σχετικά γεωλογικώς κατασταλαγμένη. Ηφαιστειακές εκρήξεις, σεισμοί, και ως συνέπεια τσουνάμι, είναι στην Αφρική φαινόμενα σπάνια και ασθενή. Ο μοναδικός σημαντικός φυσικός κίνδυνος στην ήπειρο είναι μάλλον οι πλημμύρες και παρεπόμενες κατολισθήσεις. Οι υποδομές πρόληψης φυσικών καταστροφών είναι επίσης ελλιπείς, αυξάνοντας τον κίνδυνο όπου αυτός υφίσταται.

Μη-βίαιο οικονομικό έγκλημα

Στην Αφρική επικρατεί φτώχεια, σε πολλές περιπτώσεις ακραία, και για πολλούς ντόπιους ένας λευκόδερμος ισοδυναμεί με ένα κινητό πορτοφόλι. Αυτοί που διατίθενται να ασκήσουν βία προς την απόκτηση ανόμου κέρδους από έναν ξένο αποτελούν μία πολύ μικρή μειοψηφία. Το ίδιο όμως δεν ισχύει απαραίτητα και για όσους δεν θα άφηναν μία ευκαιρία άκοπης απολαβής να πάει χαμένη.

Σε πολλά μέρη της Αφρικής η κλοπή αποτελεί ταμπού, και η δικαιοσύνη συχνά αποδίδεται στον δρόμο. Έχω δει ομάδες πολιτών να συλλαμβάνουν πορτοφολάδες αυτόβουλα και να τους ξυλοφορτώνουν επί τόπου μέχρι αιματοχυσίας. Όπως και νά ‘χει, εν δυνάμει κλέφτες βρίσκονται παντού, και ο ταξιδιώτης οφείλει να επιδεικνύει συνεχή και ακούραστη προορατικότητα. Στιγμή δεν πρέπει να αφήνεις πολύτιμα αντικείμενα απρόσεκτα, φόρα το σακίδιο πάντα στο στήθος, έχε τσέπες που κουμπώνουν καλά…

Διαφθορά

Η Αφρική έχει εν γένει μεγάλο θέμα και με την διαφθορά. Μπάτσοι και λοιποί κρατικοί υπάλληλοι δεν είναι συνήθως να τους εμπιστεύεσαι. Σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να σού ζητήσουν λεφτά απλά και μόνο διότι έχουν εξουσία. Με λίγη επιμονή και κάθετη άρνηση, συνήθως σε παρατούν στην ησυχία σου. Συχνά θα προσπαθήσουν να σε υπερχρεώσουν να υπερπληρώσεις για έννομα τέλη, π.χ. βίζες στα σύνορα ή είσοδοι σε εθνικά πάρκα. Ξέρε τις τιμές προκαταβολικά και σθεναρά αντίκρουσε τις απαιτήσεις των. Σε συγκεκριμένες περιοχές, αυτό ισχύει όχι μόνο για τους ένστολους, αλλά για σύσσωμο τον πληθυσμό.

Συμπέρασμα

Σε αυτό το άρθρο επιχείρησα να δώσω μία βασική ιδέα περί του πόσο επικίνδυνη είναι η Αφρική για τον ταξιδιώτη αντικειμενικά. Το συμπέρασμα είναι ότι αναμφίβολα ο ταξιδιώτης στην Αφρική διατρέχει πολύ μεγαλύτερους κινδύνους απότι στην Ευρώπη ή την Ασία. Ωστόσο, αυτοί οι πραγματικοί κίνδυνοι παραμένουν ασήμαντοι συγκριτικά με την παράνοια της γενικής φοβούμενης γνώμης. Συγκεντρωτικά, οι πιθανότητες του να συμβεί κάτι κακό, ακόμη και αν ταξιδεύεις αυτόνομα, αλλά ιδίως εφόσον ταξιδεύεις οργανωμένα, είναι απειροελάχιστες. Το ταξίδι στην Αφρική είναι μία πραγματικά ασύγκριτη εμπειρία, αφού, εκτός από τον χώρο, ταξιδεύεις επίσης και στον χρόνο. Διά τούτο και θα συνιστούσα ανεπιφύλακτα στο κάθε ανήσυχο πνεύμα να πραγματοποιήσει αυτό το ταξίδι το συντομότερο δυνατόν, προτού η παγκοσμιοποίηση συμπαρασύρει και αυτήν, την τελευταία παρθένα των ηπείρων.

Στο οδοιπορικό μου βιβλίο «Από το Κέιπ Τάουν στην Αλεξάνδρεια» αφηγούμαι τα ποικίλα μου βιώματα κατά την διάρκεια μίας εξάμηνης διά ξηράς διασχίσεως της Αφρικανικής Ηπείρου, και διαβιβάζω μία σοβαρή μεν, γλαφυρή δε, απεικόνιση της ετερόμορφης και ιδιάζουσας αφρικανικής πραγματικότητας...