Ανά τα πολλά έτη που έχω κλείσει ταξιδεύοντας ασταμάτητα τον κόσμο, έχω ευτυχήσει να δω λίγο-πολύ όλα τα άγρια ζώα που γνώριζα εκ των προτέρων ότι υπάρχουν και ίσως άλλα τόσα που έμαθα μόνο μόλις τα είδα. Εξ αυτών όλων, μάλλον κανενός η θέαση δεν με συγκίνησε ποτέ πλιότερο απότι του γορίλα: του μεγαλύτερού μας βιολογικού συγγενή.
Θυμάμαι με χαρμονή τον συγκλονισμό που βίωσα σαν τους πρωτοαντίκρισα μέσα σε εκείνη την πηχτή ζούγκλα της Ουγκάντας. Ανέμελα μασουλούσαν διάφορα φύλλα και μας κοιτούσαν με εκφράσεις τόσο ανθρώπινες. Θα ορκιζόμουν πως αναγνώριζα στις φυσιογνωμίες των χαρά, λύπη, οργή, απορία, και όλο το εύρος των ανθρωπίνων συναισθημάτων. Νομίζω αυτή ήταν η στιγμή που κατανόησα εις βάθος την θεωρία της Εξέλιξης.
Η ευκαιρία μου αυτή να δω γορίλες, που μού παρουσιάστηκε κατά την διάρκεια ενός χερσαίου ταξιδιού κατά μήκος όλης της Αφρικής, δεν ήταν μόνο σπάνια, αλλά πιθανώς και προσωρινή.
Δυστυχώς, οι γορίλες βρίσκονται υπό κρίσιμη απειλή εξαφάνισης. Όσο ειρωνικό και αν αυτό ακουστεί — αφού η επέκταση του ανθρώπου καθαυτή είναι που ευθύνεται για τον κίνδυνο που αντιμετωπίζουν — οι εναπομείναντες γορίλες χρωστούν την επιβίωσή των αποκλειστικά σε ανθρώπινες προσπάθειες· προσπάθειες οι οποίες δεν θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν παραμόνο από τουρισμό.
Διά τούτο και, πραγματοποιώντας ένα ταξίδι στην Αφρική για να δεις γορίλες, δεν αποκτάς μόνο μία απαράμιλλη εμπειρία, αλλά επίσης συνεισφέρεις και στην διατήρηση αυτών των αγαθών μας ξαδέλφων.
Σε αυτό το άρθρο, λοιπόν, σκοπεύω να επιστρατεύσω την εμπειρία μου όπως βοηθήσω τυχόν ενδιαφερομένους να οργανώσουν βέλτιστα ένα ταξίδι προς θέαση γοριλών στην φύση…
Μα πρώτα, λίγες γενικές πληροφορίες για τους γορίλες
Ετυμολογία της λέξης «γορίλας»
Η λέξη γορίλας πρωτοεμφανίζεται στην καρχηδονική γλώσσα μετά από αποστολή του Καρχηδόνιου εξερευνητή Άννωνος στην δυτική Αφρική περί το 500 π.χ. Προέρχεται ετυμολογικά από κάποια άγνωστη τοπική γλώσσα και χρησιμοποιήθηκε από τους ντόπιους για να περιγράψει στους εξερευνητές το που οι ίδιοι ύστερα περιέγραψαν ως κάποια φυλή τριχωτών γυναικών. Είναι άγνωστο το τι ακριβώς η αποστολή συνάντησε (εάν δεν άκουσε μόνο φήμες).
Η λέξη υιοθετήθηκε στα λατινικά ως gorillae και στα αρχαία ελληνικά ως γορίλλαι (εξού και η γραφή με διπλό λ είναι μάλλον ορθότερη· μα και ο ίδιος την προτιμώ με μονό διότι είναι πλέον συχνότερη και χάρη οικονομίας) για να δηλώσει την φυλή που αφηγήθηκε ο Άννων. Ανασύρθηκε από Ευρωπαίους φυσιολόγους του 19ου αιώνα για να ονομάσουν αρχικά τους χιμπατζήδες, μέχρι που εν τέλει καθιερώθηκε ως η ονομασία των γοριλών.
Χαρακτηριστικά και συμπεριφορά
Κατ’ αρχάς, οι γορίλες απαντώνται σε δύο ξεχωριστά είδη:
- Ο Δυτικός Γορίλας (Gorilla gorilla) της δυτικής Αφρικής. Είναι με διαφορά το πολυπληθέστερο είδος, με περί τα 100.000 άτομα εν ζωή. Χωρίζεται περαιτέρω σε δύο υποείδη: πεδινός γορίλας (Gorilla gorilla gorilla) και υπερποτάμιος γορίλας (Gorilla gorilla diehli).
- Ο Ανατολικός Γορίλας της ανατολικής Αφρικής. Μόλις περί τα 3.000 άτομα επιβιώνουν. Επίσης χωρίζεται σε δύο υποείδη πεδινών και ορεινών γοριλών.
Οι μοναδικές ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στα δύο είδη — εκτός από την τεράστια απόσταση που τα απομονώνει — είναι η παραγωγή διαφορετικών ήχων και το ότι ο ανατολικός τείνει να είναι ελαφρώς μεγαλύτερος και σκουρότερος. Κατά τα άλλα είναι ουσιαστικά το ίδιο ζώο.
Οι γορίλες έχουν απαρέγκλιτα μαύρο χρώμα. Οι αρσενικοί φέρουν μία ασημένια λωρίδα κατά μήκος της πλάτης που αποκτούν μετά την ενηλικίωση. Παρά την ευρέως διαδεδομένη παρανόηση, δεν υπάρχει λευκός γορίλας ως είδος. Ο διάσημος γορίλας επ’ ονόματι Snowflake, που έζησε στον ζωολογικό κήπο της Βαρκελώνης μέχρι που απεβίωσε το 1966, είχε άσπρο χρώμα επειδή έπασχε από αλφισμό.
Οι ενήλικοι αρσενικοί γορίλες κυμαίνονται από 136 σε 227 κιλά σε βάρος και από 1,4 σε 1,8 μέτρα σε ύψος. Ο βαρύτερος άγριος γορίλας που έχει ποτέ μετρηθεί ζύγιζε 219 κιλά· και ο ψηλότερος 1,95 μέτρα. Σε αιχμαλωσία, συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα παχυσαρκίας και μπορούν να ξεπεράσουν τα 300 κιλά. Έχουν την δύναμη 20 μέσων ενηλίκων ανδρών, όντας ικανοί να σηκώσουν και να ρίψουν πάνω από 800 κιλά φορτίου. Οι θηλυκοί είναι κατά πολύ μικρότεροι.
Στην φύση συνήθως ζουν 35–40 χρόνια. Σε αιχμαλωσία, μπορούν να ξεπεράσουν και τα 50. Το ρεκόρ κατέχεται από την γοριλίνα Colo που απεβίωσε το 2017 σε ηλικία 60 ετών.
Τυπικά ζουν σε ομάδες αποτελούμενες από ένα κυρίαρχο αρσενικό και ένα χαρέμι από θηλυκά με τα μικρά των. Ωστόσο, απαντώνται επίσης αγέλες με πολλαπλούς ενηλίκους αρσενικούς.
Επικοινωνούν με ποικίλους ήχους που ομοιάζουν μουγκρίσματα, γαβγίσματα, κραυγές, και βρυχηθμούς. Έχουν αναγνωριστεί 25 ξεχωριστοί ήχοι από ερευνητές.
Το ζευγάρωμα των γοριλών λαμβάνει χώρα καθ’ όλο το έτος. Οι γοριλίνες είναι γόνιμες από το δέκατο περίπου έτος της ηλικίας των και είναι αυτές που κατά κανόνα υποκινούν την πράξη. Αυτή συνήθως τελείται με τον αρσενικό να κάθεται στον πισινό και να παίρνει την θηλυκή στην αγκαλιά του. Αλλά πρόσφατα παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά να το κάνουν στην ιεραποστολική στάση, καθιστάμενοι το τρίτο είδος που εν γνώσει μας εκτελεί αυτήν την πρακτική μετά τους ανθρώπους και τα μπονόμπο. Η εγκυμοσύνη διαρκεί 8,5 μήνες, και χρειάζονται διαστήματα τεσσάρων ετών μεταξύ κυήσεων.
Οι γορίλες είναι χορτοφάγα ζώα. Η διατροφή των απαρτίζεται κυρίως από φύλλα, ρίζες, βλαστούς, και φρούτα. Αφού τρώνε φαγώσιμα με μεγάλη περιεκτικότητα ύδατος, που επιπλέον συχνά καλύπτονται από δροσιά, έχουν σπάνια ανάγκη να πιουν νερό.
Θεωρούνται από τα πιο έξυπνα ζώα. Η νοημοσύνη των τών επιτρέπει να αναπτύσσουν πολύπλοκους κοινωνικούς δεσμούς, να συλλογούνται το παρελθόν και το μέλλον, και να μαθαίνουν να χρησιμοποιούν εργαλεία. Κάποιοι γορίλες εν αιχμαλωσία έχουν διδαχθεί από εκπαιδευτές μέχρι και μέρη ανθρωπίνων νοηματικών γλωσσών. Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι έχουν ακόμη και πνευματικές ανησυχίες.
Γορίλας και άνθρωπος
Παρά της κακοφημίας που έργα τύπου King Kong τών έχουν προσδώσει, οι γορίλες είναι ιδιαίτερα άκακα ζώα. Γενικά διατηρούν ντροπαλή, αδιάφορη, φιλοπερίεργη, η και προσηνή στάση προς τον άνθρωπο. Κατά την προσωπική μου επίσκεψη, τα γοριλάκια έρχονταν και μας σκουντούσαν περιεργαστικά με το δάχτυλο. Ωστόσο, δεν παύει να ισχύει ότι ο αρσενικός, εφόσον θελήσει, δύναται να σκοτώσει έναν ενήλικο άνδρα για πλάκα.
Παρότι ο αρσενικός δύναται εύκολα να σκοτώσει έναν ενήλικο άνδρα με μία γροθιά, ελάχιστες θανατηφόρες επιθέσεις έχουν καταγραφεί ανά την ιστορία. Μπορεί να επιτεθεί εάν τον ξαφνιάσεις. Αλλά αυτή η επίθεση θα είναι μόνο ένα προειδοποιητικό ντου που θα σταματήσει από πάνω σού. Εάν τότε συμπεριφερθείς υποτακτικά, σκύβοντας και στρέφοντας το βλέμμα καταγής, θα σε αφήσει στην ησυχία σου. Εάν τρομάξεις και τρέξεις, συνήθως θα σού δαγκώσει το πόδι ή το κωλομέρι, μα εξαιρετικά σπάνια θα πάει για φόνο.
Γνωστή είναι η περίπτωση της γοριλίνας Binti-Jua που το 1996 έσωσε ένα παιδί που έπεσε εντός του κλουβιού της σε έναν ζωολογικό κήπο του Σικάγου. Πήγε το σήκωσε με προσοχή, το κούνησε λίγο, και το εναπέθεσε απαλά στην είσοδο για να αναλάβει το προσωπικό. Σε μία πιο πρόσφατη αντίστοιχη περίπτωση, μία άλλη γοριλίνα επ’ ονόματι Harambe τουφεκίστηκε από τους φρουρούς πριν εκδηλώσει τις προθέσεις τις απέναντι στο μωρό που έπεσε στο δικό της κλουβί.
Πού ζουν οι γορίλες και πώς μπορείς να τους επισκεφτείς.
Περί τους 4.000 γορίλες ζουν σε ζωολογικούς κήπους παγκοσμίως. Σχεδόν όλοι εξ αυτών ανήκουν στο δυτικό είδος και μόνο 24 στην πεδινή ποικιλία του ανατολικού είδους. Κανένας γορίλας του βουνού δεν ζει σε αιχμαλωσία.
Αλλά σε αυτό το άρθρο επικεντρωνόμαστε στους άγριους γορίλες και το πώς μπορεί κανείς να τους δει στο φυσικό των περιβάλλον.
Ο δυτικός γορίλας καταλαμβάνει μία περιοχή εκτάσεως δύο Ελλάδων που καλύπτει ολόκληρη την Γκαμπόν και την ηπειρωτική Γουινέα Ισημερινού, μεγάλο μέρος της Δημοκρατίας του Κονγκό, το νότιο Καμερούν, καθώς και μικρές εκτάσεις στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και την Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.
Παρότι με διαφορά το πολυπληθέστερο είδος, λόγω της γενικής πολιτικής αστάθειας της περιοχής και της απουσίας τουριστικής ανάπτυξης, σαφάρι προς θέαση δυτικών γοριλών είναι πολύπλοκα στην οργάνωση, και ως αποτέλεσμα, πανάκριβα. Η πιο προσβάσιμη από αυτές τις χώρες είναι το Καμερούν, όπου και μπορείς να βρεις στο διαδίκτυο οργανωμένα τουρ όπως αυτό εδώ.
Δυστυχώς, ο ίδιος δεν έχω ακόμη ευκαιρήσει να επισκεφτώ την περιοχή και δεν γνωρίζω πολλά. Ευελπιστώ να το κάνω σύντομα και ύστερα να ανανεώσω αυτήν την σελίδα με χρησιμότερες σχετικές πληροφορίες. Αλλά προς το παρόν θα εστιάσω στην περιοχή που γνωρίζω καλά, που είναι και αυτή όπου σαφάρι για γορίλες είναι συνηθισμένα και καλά οργανωμένα: την ανατολική Αφρική.
Οι λίγοι εναπομείναντες ορεινοί γορίλες ζουν μονάχα σε δύο μικρούς θύλακες στα σύνορα Κονγκού, Ουγκάντας, και Ρουάντας· οι οποίοι χωρίζονται σε τέσσερις προστατευόμενες περιφέρειες:
- Εθνικό Πάρκο Βιρούνγκα στο ανατολικό Κονγκό
- Εθνικό Πάρκο Ηφαιστείων στην βορειοδυτική Ρουάντα
- Εθνικό Πάρκο Μγκαχίνγκα στην νοτιοδυτική Ουγκάντα
- Εθνικό Πάρκο Μπουίντι στην νοτιοδυτική Ουγκάντα
Σε όλα τα τέσσερα εθνικά πάρκα λειτουργούν τακτικές οργανωμένες εξορμήσεις. Το ταξίδι στο Κονγκό είναι γενικά περίπλοκο και ακριβό από όλες τις απόψεις (εισιτήρια, βίζα, ασφάλεια…), εξού και η επιλογή ενός των λοιπών τριών πάρκων συνιστάται. Αμφότερες η Ουγκάντα και η Ρουάντα είναι χώρες ασφαλείς με σχετικά ανεπτυγμένες τουριστικές υποδομές.
Οργανωμένες εκδρομές προς όλα τα τρία πάρκα ξεκινούν από πολλαπλές πόλεις και στις δύο χώρες. Η Καμπάλα, το Κιγκάλι, το Εντέμπε, το Καμπάλε, και το Φορτ Πορτάλ είναι κάποιες εξ αυτών. Τα τουρ αυτά συνήθως είναι πολυήμερα και συνδυάζουν διάφορους ακόμη προορισμούς, όπως λοιπά τοπικά εθνικά πάρκα για θέαση άλλων αγρίων ζώων.
Κάτωθεν θα βρεις πολλές καλές προτάσεις για να μελετήσεις και να διαλέξεις. Εφόσον όμως διαθέτεις τον χρόνο και τα νεύρα για να παρακάμψεις τους μεσάζοντες, παρακάτω δίνω πληροφορίες για το πώς να περατώσεις μία επίσκεψη στους γορίλες με τον οικονομικότερο δυνατό τρόπο.
Ο οικονομικότερος τρόπος για να δεις τους γορίλες είναι να εκδόσεις μόνος την άδεια και να μεταβείς αυτόνομα στην πύλη του εθνικού πάρκου. Εκεί θα σε συνδυάσουν με κάποιο άλλο γκρουπ και θα σού παράσχουν ανιχνευτή. Άδειες εκδίδονται μόνο σε περιορισμένο αριθμό από τα κεντρικά του εκάστοτε εθνικού πάρκου και όχι στην πύλη, εξού και πρέπει να φροντίσεις να την παραλάβεις προκαταβολικά. Εφόσον το κάνεις αυτό επιτυχώς, η άδεια και τα μεταφορικά στο εθνικό πάρκο αποτελούν το συνολικό κόστος που πρέπει να καταβάλεις.
Η άδεια στοιχίζει $1.500 για το Εθνικό Πάρκο Ηφαιστείων στην Ρουάντα, και $700 για τα δύο εθνικά πάρκα της Ουγκάντας. Φαντάζομαι θα προτιμήσεις ένα από τα τελευταία.
Επιπλέον, εφόσον θέλεις να κόψεις το κόστος περαιτέρω, με την κατάλληλη προσπάθεια, είναι εφικτό να βρεις και φθηνότερες άδειες στην μαύρη αγορά. Αυτό ακριβώς έκανα εγώ το 2015 που επισκέφτηκα τους γορίλες στο Εθνικό Πάρκο Μπουίντι. Τότε η άδεια κόστιζε επίσημα $600, και ξοδεύοντας μία μέρα ρωτώντας από-‘δώ-κι-από-κεί στους δρόμους του Καμπάλε, τελικά την βρήκα με $250 δολάρια για την επόμενη μέρα και έφυγα επί τόπου για το εθνικό πάρκο με ένα πικιπίκι (μοτοσικλέτα ταξί της ανατολικής Αφρικής). Μπορείς να διαβάσεις ολόκληρη την προσωπική μου ιστορία εδώ:
Ορεινοί Γορίλες στο Εθνικό Πάρκο Bwindi στην Ουγκάντα
Και περισσότερα γενικά για σαφάρι στην Αφρική, εδώ:
Σαφάρι στην Αφρική: Οι 10 Κορυφαίοι Προορισμοί
Αυτά. Ελπίζω οι παρασχεθείσες πληροφορίες να σού φανούν χρήσιμες και να είσαι έτοιμος να κλείσεις αεροπορικά για Αφρική. Εύχομαι καλό ταξίδι. Εφόσον απορείς περί κατινός συγκεκριμένου που το άρθρο δεν καλύπτει, επικοινώνησε στα σχόλια.
Στο οδοιπορικό μου βιβλίο «Από το Κέιπ Τάουν στην Αλεξάνδρεια» αφηγούμαι τα ποικίλα μου βιώματα κατά την διάρκεια μίας εξάμηνης διά ξηράς διασχίσεως της Αφρικανικής Ηπείρου, και διαβιβάζω μία σοβαρή μεν, γλαφυρή δε, απεικόνιση της ετερόμορφης και ιδιάζουσας αφρικανικής πραγματικότητας...
Βίντεο & Ντοκιμαντέρ
Εδώ είναι μία λίστα αναπαραγωγής με ντοκιμαντέρ και βραχέα βίντεο με γορίλες.
